Türkiye ve Yakın Çevresindeki Amonyak Kaynaklarının Belirlenmesi ve İkincil Partikül Madde Oluşumu ve Sağlık Üzerine Etkilerinin İncelenmesi

Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Burçak Kaynak Tezel  (İstanbul Teknik Üniversitesi)
Araştırmacılar: Prof. Dr. Fatma Öztürk  (Boğaziçi Üniversitesi)

Alkali bir gaz olan amonyak (NH₃) hem doğrudan hem de ikincil inorganik partikül madde (PM) oluşumuna katkıda bulunduğu için dolaylı olarak çevreye ve sağlığa zararlı bir atmosferik kirleticidir. NH₃ tarımsal aktivitelerden, endüstriyel, atık ve jeotermal sektörlerinden, genellikle sera gazları ile birlikte atmosfere salınmaktadır. Günümüzde, hızlı nufüs artışına bağlı olarak tarımsal uygulamaların farklılaşması, iklim değişikliği sebebiyle meydana gelen meteorolojik koşullardaki değişimler, özellikle tarım kaynaklı kirlilikte artışa sebep olmaktadır. Bu projede, uzaktan algılama verileri kullanılarak Türkiye ve yakın çevresinde NH₃ seviyelerinin zamansal ve mekansal değişimleri belirlenecek, değişimler ilgili coğrafi ve meteorolojik parametreler ile ilişkilendirilecektir. Yüksek çözünürlüklü TROPOMI NO₂ ve SO₂ uzaktan algılama verileri, IASI NH₃ verileri ile birlikte değerlendirilerek muhtemel ikincil inorganik partikül madde (PM) oluşum bölgeleri belirlenecektir.

Şu anda, dünya genelinde tüm ölüm sebepleri arasında dördüncü sırada yer alan PM_2.5 maruziyeti insan sağlığı için ciddi problemlere yol açmakta ve erken ölümlere sebep olmaktadır. Birincil kaynaklardaki emisyon kontrolleri sıkılaştıkca PM_2.5 içerisindeki ikincil kısmın katkısı giderek artmakta ve bunun büyük bir kısmını da amonyum, nitrat, sülfat oluşturmaktadır. Bu katkının, özellikle tarım kaynaklı NH₃ emisyonlarının yoğun olduğu ancak yer bazlı ölçümlerin kısıtlı olduğu kırsal bölgeler için belirlenmesi sağlanacaktır, böylelikle Türkiye ve çevresinde tarım ve hava kirliliği ilişkisini inceleyen ilk çalışma gerçekleştirilecektir. 

Bu projede ülkemizde uzun süreli NH3 takibi uydu verileri kullanılacak, bu veriler emisyon envanteri geliştirme, modelleme ve sağlık maruziyeti çalışmaları ile desteklenerek ikincil PM kirliliğine katkısı ve sağlık etkileri belirlenecektir. Belirlenecek bölgelerde sınırötesi kirlilik taşınımı da araştırılacaktır.

         
Şekil. NH₃ seviyelerinin Avrupa’da (sol) ve Türkiye’de (sağ) mekansal değişimi (2022-yıllık ortalama)